استغفار واقعى از دیدگاه قرآن و روایات است؟

استغفار واقعى کدام است؟ 

  

اکنون که شرافت و فضیلتِ استغفار تا حدودى روشن گشت ، قبل از آن که آثار و برکات این ذکر پر بار را یادآور شویم ، خوب است بدانیم که در چه صورت استغفار انسان، رنگ حقیقت به خود مى گیرد و با گفتن آن مى توان به تمام آثار و خواص استغفار دست یافت؟

انسانى که گناه کرده و از جادّه مستقیم دین و ولایت به انحراف کشیده شده، با اندک تأمّلى در مى یابد که اگر به سوى خدا و احکام نورانى اسلام و مکتب پر بار اهل بیت (علیهم السلام) روى آورد و با خداى خود آشتى کند، خدا نیز از گذشته او چشم پوشیده و پشیمانى او را به عنوان کفّاره گناهانش پذیرفته و از عقوبت او صرف نظر مى فرماید.

توبه و بازگشت به سوى خدا، عبارت است از گرایش قلبى توبه کننده به نور معرفت و محبّت حقّ، و راه یابى به سرچشمه زلال هدایت و سعادت ; و نشان آن، ندامت باطنى و اظهارات شخص توبه کننده است. و بهترین لفظ براى اظهار این ندامت، همان ذکر « استغفار » است که خداوند در قرآن بدان سفارش کرده و از امّت پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) خواسته است

که از این راه ندامت خویش را اظهار کنند و از خداى خویش بخواهند که از تقصیر آنان در گذرد و باران رحمت و مغفرتش را بر جسم و جانشان فرود آورد.

این ذکر شریف در کلمات نورانى پیامبر و اهل بیتش (علیهم السلام) با تعابیر گوناگون آمده است ، و هر تعبیرى حاکى از اظهار ندامت نسبت به گناه خاصّى است که در طول هفته و ساعات شبانه روز به تعداد خاصّى بدان سفارش شده است، که هر یک در جاى خود آثار فراوانى را به دنبال دارد و ما در انتهاى این کتاب به نمونه هایى از آن اشاره خواهیم کرد.

آنچه در این جا مهم است ، این که این اظهار ندامت و پشیمانى در صورتى رنگ حقیقت به خود مى گیرد که از دل برخاسته و در عمل نیز آثارش آشکار گردد. امّا کسى که در حال گناه، یا مصمّم بر تکرار گناهى است و نسبت به آن استغفار مى کند ، مثل کسى است که خداى خود را به باد تمسخر گرفته باشد .

امام صادق (علیه السلام) در سخن زیبایى به این نکته اشاره کرده ، مى فرمایند:

اَلتّائِبُ مِنَ الذَّنْبِ کَمَنْ لا ذَنْبَ لَهُ، وَ الْمُقیمُ عَلى ذَنْب وَ هُوَ یَسْتَغْفِرُ کَالْمُسْتَهْزِءِ . (مستدرک سفینة البحار، ج 7، ص 601)

کسى که از گناهى توبه کند ، مثل کسى است که گناهى بر او نوشته نشده است ; و کسى که گناهى را ادامه مى دهد و در عین حال نسبت به آن استغفار مى کند مثل کسى است که ( خداى خودش را ) مسخره مى کند .

بى جهت نیست که در برخى روایات که حاوى دستور بعضى از نسخه هاى استغفار هستند این نکته یادآورى شده است ، که گفتن این استغفار در صورتى مؤثر است که گوینده نسبت به گذشته خود پشیمان شده و در دل ، حالت نفرتى نسبت به گناهش پیدا کند.

امام صادق (علیه السلام) در سخن حکمت بار خویش چنین مى فرمایند:

ما مِنْ مُؤْمِن یُقارِفُ فى یَوْمِهِ و لَیْلَتِه أَرْبَعینَ کَبیرَة فیقُولُ و هُوَ نادِمٌ: « أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذى لا إِلهَ إِلاّ هُوَ الحَىُّ الْقَیُّومُ، بدیعُ السَّمواتِ و الأَرْضِ، ذُوالجَلالِ و الإِکْرامِ، و أَسْأَلُهُ أَنْ یُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد و آلِ مُحَمَّد وَ أَنْ یَتُوبَ عَلَىَّ » إِلاّ غَفَرَها اللهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ، و لا خَیْرَ فیمَنْ یُقارِفُ فى کُلِّ یَوْم أَکْثَرَ مِنْ أَرْبَعینَ کَبیرة . (المحجة البیضاء، ج 7، ص 26)

هر مؤمنى که در شب و روزش چهل گناه کبیره انجام دهد و با حالت ندامت و پشیمانى ( و نفرت از گناه خویش ) بگوید:

« أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذى ... از خدا طلب آمرزش مى کنم ، خدائى که معبودى جز او نیست ، زنده اى ازلى و ابدى و سرپرستى بى مانند است ، پدید آورنده آسمان و زمین ، صاحب جلال و عظمت و مهمان نوازى بخشنده است ، از او در خواست مى کنم که بر محمّد و آل محمّد (علیهم السلام) درود فرستد و توبه مرا بپذیرد » ; خداوند او را مى بخشد و کسى که در روز، بیش از چهل گناه کبیره انجام دهد، خیرى در او نیست.