برترین اوقات استغفار چه زمانیه ؟

برترین اوقات استغفار  

در طول ساعات شبانه روز ، ساعات خاصّى به عنوان بهترین ساعات

استغفار ; و در طول هفته ، شب و روز خاصّى به عنوان برترین روزها براى طلب آمرزش از خداوند ; و در طول سال ، ماه هاى خاصّى به عنوان بهترین ماه براى استغفار و عذرخواهى از پروردگار ، یاد شده اند که باید غنیمت شمرده شوند .

اگر این اوقات را دوران طلایى عمر انسان بنامیم ، با توجّه به آثار گرانبهایى که این ذکر مبارک دارد ، سخن گزافى نگفته ایم . بلکه گفتار زیبایى است که ریشه در قرآن و کلمات نورانى پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام)دارد . و کسى که طالب کمال و معنویّت و در جستجوى کیمیاى سعادت است باید از این فرصتهاى طلایى ، استفاده کند و دل و جان خویش را بدان مزیّن سازد.

سحر هر شب

یکى از اوقاتى که استغفار در آن ، از ارزش والایى برخوردار است و آثار پر بارى را براى دین و دنیاى انسان به ارمغان مى آورد ، وقت سحر

است . خداوند در تعریف از بندگان صالح خویش مى فرماید:

( کانُوا قلیلاً مِنَ اللَّیْلِ ما یَهْجَعُونَ * وَ بِالأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ ) (1)

متّقین در دنیا چنین بودند که کمى از شب را مى خوابیدند ، و در سحرگاهان استغفار مى کردند .

روش همه انبیا ، اوصیا و اولیاى خدا نیز بر این بوده که استغفار سحرگاه آنان ترک نگردد ; چون نیک در یافته بودند که هر کس به جایى رسیده است از بیدارى ثلث آخر شب و استغفار در سحر بوده است .

امام صادق (علیه السلام) ، در حدیثى نورانى به جایگاه و تعداد استغفار در این ساعت ، اشاره مى کنند ، تا شیعیان و دوستانشان از برکات این ساعات محروم نگردند و از این فیض بزرگ بى بهره نباشند حضرتش مى فرمایند :

إِسْتَغْفِرِاللهَ فِى الوِتْرِ سَبْعینَ مَرَّةً . (2)

در ( قنوت ) نماز وتر هفتاد مرتبه از خدا طلب آمرزش نما ، استغفار کـن .

هنگامى که رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) براى مناجات با خدا در این ساعت برمى خاستند در قنوت نماز وتر خود هفتاد مرتبه به خداوند عرض مى کردند:

« أَسْتَغْفِرُاللهَ رَبّى وَ أتُوبُ إِلَیْهِ » . (3)

از پروردگارم طلب آمرزش مى کنم و به سوى او باز مى گردم .

امام رضا (علیه السلام) استغفار نماز وتر خویش را بدین صورت مى گفتند:

« أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَةِ » . (4)

از خدا طلب آمرزش مى نمایم و از او درخواست توبه دارم .

و براى تشویق شیعیانشان ، در فضیلت استغفار سحرگاهان ، بخصوص در قنوت نماز وتر ، مى فرمودند:

بر شما باد به خواندن نماز شب ، هیچ بنده اى نیست که آخر شب ( در برابر خدا ) بایستد ، هشت رکعت نماز شب بخواند ، سپس دو رکعت نماز شفع و یک رکعت نماز وتر به جا آورد و در قنوت وترش ، هفتاد بار از خدا آمرزش طلبد و استغفار کند ; مگر این که از عذاب قبر و عذاب آتش پناه داده مى شود ، عمرش طولانى مى گردد و روزیش گشایش مى یابد .

سپس امام رضا (علیه السلام) فرمودند:

إِنَّ الْبُیوتَ الَّتى یُصَلّى فیهَا اللَّیْلُ یَزْهَرُ نُورُها لاَِهْلِ السَّماءِ کَما یَزْهَرُ الکَواکِبُ لاَِهْلِ الاَْرْضِ .

خانه هایى که در آن نماز شب خوانده مى شود ( و در سحرگاهش استغفار مى گردد ) نورش براى اهل آسمان مى درخشد ، همان گونه که نور ستارگان براى اهل زمین مى درخشند . (5)

امام صادق (علیه السلام) در حدیث زیبایى مقام استغفار کنندگان در سحرگاهان را چنین مى ستایند :

هر کس در قنوت نماز وترش در حالى که ایستاده است ، هفتاد مرتبه بگوید: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ » و تا یک سال هر شب بر آن مداومت نماید ، نامش جزو « استغفار کنندگان در سحرها » نوشته مى شود و بهشت بر او واجب مى گردد. (6)

بعد از نافله فجر

دوّمین ساعتى که در شبانه روز، براى استغفار و درخواست آمرزش از

خداوند تعیین گشته است و از فضایل بالایى برخوردار است، بعد از نافله فجر و قبل از نماز صبح است .

امام سجاد (علیه السلام) مواظبت تامّى بر تلاوت استغفار بعد از دو رکعت نافله فجر داشتند. (7)

پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله وسلم) ، استغفارى را براى این ساعت ذکر کرده و برکات فراوانى را براى آن بیان مى نمایند :

کسى که در این ساعت استغفار کند ، خداوند تمام گناهانش را مى آمرزد ، اگر چه گناهانش آسمان ها و زمین هاى هفتگانه را پر کرده باشد و به سنگینى کوه ها و تعداد قطرات باران و به عدد آنچه در دشت و دریا است ، باشد . و به همین اندازه برایش حسنات نوشته مى شود.

و هر بنده اى که در شب یا روزى که این استغفار را تلاوت مى کند بمیرد ، داخل بهشت مى گردد ، و هیچ گاه فقیر نمى شود. (8)

سپس پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله وسلم) ، استغفار خاصّى را براى این ساعت ذکر مى کنند . (9)

امیرالمؤمنین (علیه السلام) در این ساعت هفتاد مرتبه از خدا طلب آمرزش مى کردند ، و در هر بار استغفار خاصّى را با مضامینى عالى تلاوت مى فرمودند . (10)

توجّه به متن عالى این استغفار ابواب معرفت حق را به روى انسان مى گشاید و روشنگر اهمیّت استغفار در این ساعت است . (11)

بعد از نماز صبح

سوّمین ساعتى که در طول شبانه روز به استغفار در آن سفارش اکید شده است ، هر روز بعد از نماز صبح است . براى استغفار در این ساعت ، آثار پر بارى ذکر شده است .

امام باقر (علیه السلام) در سخنى زیبا مى فرمایند :

هر کس بعد از نماز صبح هفتاد مرتبه از خدا آمرزش طلبیده و استغفار کند ، خداوند او را مى بخشد ; اگر چه در آن روز بیش از هفتاد هزار گناه کند! . (12)

بعد از نماز عصر

چهارمین زمانى که در طول شبانه روز ، براى استغفار و عذرخواهى از خداوند ، تعیین شده است و ثواب زیادى براى آن ذکر گردیده است ، بعد از نماز عصر است که داراى برکات فراوانى است .

امام صادق (علیه السلام) در فضیلت استغفار در این ساعت مى فرمایند:

هر کس بعد از نماز عصر ، هفتاد مرتبه استغفار کند و از خدا آمرزش طلبد ، خدا در آن روز هفت صد گناه او را مى آمرزد ، و اگر خودش گناهى نداشته باشد ، گناه پدرش را مى آمرزد ، و اگر پدرش هم گناهى نکرده باشد ، گناه مادرش را مى آمرزد و چنانچه مادرش هم بى گناه باشد ، گناه برادرش را مى بخشد ; و اگر برادرش هم گناهى نداشته باشد ، خدا گناه خواهرش را مى بخشد ; و اگر براى خواهرش هم گناهى نباشد ، گناه سایر اقوام و بستگانش را ، هر کدام که نزدیکتر به او باشند و گناهى داشته باشند مى آمرزد . (13)

هنگام خواب

پنجمین وقتى که نسبت به استغفار در آن سفارش شده و از عوامل ریزش گناهان ، همچون افتادن برگ درختان ، شمرده شده است ; هنگام خواب است .

امام صادق (علیه السلام) در اهمیّت توجّه به خدا و طلب آمرزش از آن ذات مهربان در این ساعت مى فرمایند:

اگر کسى هنگامى که براى استراحت و خوابیدن ، به بستر مى رود صد مرتبه بگوید: « لاْ إِلـهَ إِلاَّ اللهَ » خدا خانه اى در بهشت برایش بنا مى کند . و اگر صد مرتبه از خدا آمرزش طلبیده و استغفار کند ، گناهانش مى ریزد همان گونه که برگ هاى درخت مى ریزد . (14)

بعد از گفتن تسبیح حضرت زهرا (علیها السلام)

ششمین ساعتى که در شبانه روز ، براى استغفار مطلوب دانسته شده و بدان تأکید شده است ، بعد از گفتن تسبیح حضرت زهرا (علیها السلام)است که مایه ریزش گناه و دست یافتن به برکات استغفار است .

محمّد بن مسلم گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمودند:

هر کس تسبیح حضرت فاطمه (علیها السلام) را گوید و سپس استغفار کند ، تمام گناهانش آمرزیده مى شود . این تسبیح در زبان صد تسبیح ، و در میزان هزار تسبیح به حساب مى آید ، شیطان را دور مى سازد و خداى رحمان را خشنود مى کند . (15)

بعد از نماز واجب

هفتمین موردى که به استغفار در آن سفارش شده است و عامل ریزش همه گناهان به حساب آمده ، بعد از هر نماز واجب است.

امام باقر (علیه السلام) مى فرمایند:

هر کس بعد از نماز واجب ، قبل از آن که از حال نماز خارج شده و پایش را تکان دهد ; سه مرتبه بگوید:

« أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَیُّومُ ذُوالجَلالِ وَ الإِکْرامِ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ ». (16)

خداوند همه گناهانش را مى بخشد ، اگر چه به اندازه کف دریا باشد.

سحر شب جمعه

علاوه بر ساعات شبانه روز ، در طول هفته نیز به استغفار در شب و روز خاصّى سفارش و تأکید شده است که شایسته دقّت و بهره جستن هستند.

مهمترین شبى که در طول هفته به استغفار در آن سفارش شده است ، شب جمعه و مخصوصاً سحر آن است .

صرف نظر از آیات و روایاتى که براى بیدارى در ثلث آخر شب و استغفار در سحر آثار پر بارى نقل مى کند و بیانگر مواظبت تامِّ انبیا ، اوصیا و اولیاى خدا ، نسبت به استغفار در سحرگاهان است ; در روایات براى شب جمعه و بیدارى در سحر آن ، ارزش و بهاى مضاعفى ذکر شده است و تأکید بیش از حدّى ، نسبت به بیدارى و مناجات با حقّو طلب آمرزش از خداوند ، در این شب دیده مى شود. (17)

انبیاى عظام الهى (علیهم السلام) با این که داراى مقام استجابت دعا بودند ولى اگر از آن ها تقاضاى دعایى مى شد به شب جمعه و سحر آن موکول مى کردند .

برادران یوسف ، وقتى براى عذرخواهى از ظلمى که به یوسف روا داشتند ، خدمت پدرشان حضرت یعقوب (علیه السلام) رسیدند و از او خواستند که براى آنان استغفار کند ; یعقوب در جواب گفت:

سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّى .

بزودى برایتان به سوى پروردگارم استغفار مى کنم .

امام صادق (علیه السلام) در تفسیر این آیه مى فرمایند:

یعقوب (علیه السلام)، استغفار براى فرزندانش را به خاطر درک سحر جمعه به تأخیر انداخت . (18)

صبح جمعه ، قبل از نماز صبح

دوّمین زمانى که در طول هفته ، براى استغفار در آن ثواب خاصّى در نظر گرفته شده است و برکاتى را متوجّه انسان مى سازد ، روز جمعه بعد از دو رکعت نافله فجر و قبل از نماز صبح است .

ابى حمزه گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم مى فرمودند:

هر کس بعد از دو رکعت نافله اى که قبل از نماز صبح در روز جمعه مى خواند ، صد مرتبه بگوید:

سُبْحانَ رَبّى وَ بِحَمْدِهِ وَ أَسْتَغْفِرُ رَبّى وَ أتُوبُ إِلَیْهِ .

خداوند منزلى در بهشت ، براى او بنا مى کند. (19)

عصر جمعه

سوّمین وقتى که در طول هفته از ارزش خاصّى برخوردار است و به استغفار در آن سفارش اکید شده است ، عصر جمعه است. از روایات زیادى استفاده مى شود که روز جمعه همچون شب جمعه ، داراى فضیلت و شرافت است و امامان معصوم (علیهم السلام) شیعیان خویش را به دعاى در ساعات آن دعوت کرده اند ; و یکى از اوقات استجابت دعا ، عصر جمعه شمرده شده است .

امام صادق (علیه السلام) در فضیلت استغفار در عصر جمعه مى فرمایند :

کسى که بعد از عصر روز جمعه ( هنگام غروب آفتاب ) ، هفتاد مرتبه بگوید: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أتُوبُ إِلَیْهِ » خداوند همه گناهان گذشته اش را بیامرزد و در باقى مانده عمرش او را از گناه حفظ کند و اگر گناهى برایش ثبت نشده باشد گناه پدر و مادرش را مى آمرزد . (20)

ماه رجب

در میان ماه هاى سال ، از ماه هاى خاصّى به عنوان ماه استغفار و روى آوردن به خداوند براى طلب آمرزش ، یاد شده است . و مى توان این ماه ها را بهار مغفرت الهى نامید. در این میان ، ماه رجب داراى فضایل زیادى است و نسبت به عبادت و استغفار در آن ، تأکید فراوانى شده است .

رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) ، در سخن پر پارى به اهمیّت استغفار در این ماه اشاره مى کنند:

رَجَب شَهْرُ الإِسْتِغْفارِ لاُِمَّتى ، أَکْثِرُوا فیه مِنَ الإِسْتِغْفارِ فَانَّه غَفُورٌ رَحیمٌ ، و شَعْبانُ شَهْرى ، إِسْتَکْثِرُوا فى رَجَب مِنْ قَوْلِ « أَسْتَغْفِرُاللهَ » ; وَاسْأَلُوا اللهَ الأقالَةَ والتَّوْبَةَ فیما مَضى وَ الْعِصْمَةَ فیما بَقِىَ مِنْ آجالِکُمْ ... وَ سُمِّى شَهْرُ رَجَب الأَصَبُّ لاَِنَّ الرَّحْمَةَ تُصَبُّ عَلى اُمَّتى فیهِ صَبّاً . (21)

رجب ، ماه استغفار و آمرزش طلبیدن براى امّت من است . در این ماه زیاد استغفار کنید ، که خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است . و ماه شعبان ماه من است . در ماه رجب ، زیاد بگویید « أسْتَغْفِرُاللهَ » و از خدا بخواهید که از تقصیرتان در گذرد ، و توبه شما را نسبت به گذشته بپذیرد ، و نسبت به باقى مانده عمرتان شما را از خطا و لغزش نگاه دارد .

به ماه رجب ، ماه «  أَصَبّ » گفته شده است ، زیرا در این ماه ، رحمت خداوند پى درپى بر امّت من ریزش مى کند .

در حدیث دیگرى پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله وسلم) ، گفتن استغفار در ماه رجب را ( با کیفیّت و تعداد خاصّى ) سبب عاقبت به خیرى و عامل دست یافتن به پاداش صد شهید شمرده اند:

هر کس در ماه رجب صد بار بگوید:

أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ .

و آن را با صدقه اى ختم کند ، خداوند عاقبت او را به رحمت و آمرزش خودش ، ختم مى فرماید.

و هر کس این استغفار را چهار صد بار بگوید ، خداوند پاداش صد شهید را برایش مى نویسد و زمانى که در قیامت خدا را ملاقات کند ، خداوند به او مى گوید: تو به سلطنت من اقرار کردى ، اکنون هر آرزویى دارى از من بخواه تا به تو عطا کنم ، به راستى که قدرتمندى غیر من نیست . (22)

سیّد بن طاووس در کتاب اقبال گوید: در روایتى چنین آمده است :

هر کس در ماه رجب از خدا آمرزش طلبد ، استغفار کرده و از

خدا درخواست توبه کند و هفتاد مرتبه در صبح و هفتاد مرتبه

در شب بگوید: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أتُوبُ إِلَیْهِ » و بعد از آن که

هفتاد مرتبه تمام شد ، دست هایش را بلند کرده و بگوید: « اَللّهُمَّ اغْفِرْلى وَتُبْ عَلَىَّ » اگر در ماه رجب بمیرد ، در حالى از دنیا رفته است که خدا از او راضى است و از برکت ماه رجب آتش او را فرا نمى گیرد . (23)

ماه شعبان

دوّمین ماهى که مى توان از آن به عنوان بهار استغفار یاد کرد و بهترین عمل در آن را، استغفار و طلب آمرزش از خداوند دانست ; ماه شعبان است .

ابراهیم بن میمون گوید: از امام صادق (علیه السلام) سؤال کردم : برترین دعا در ماه شعبان چیست؟

حضرت فرمودند: استغفار .

آن گاه فرمودند: هر کس در ماه شعبان روزى هفتاد مرتبه استغفار بگوید همچون کسى است که در ماه هاى دیگر ، هفتاد هزار بار استغفار گفته باشد .

من گفتم : چگونه در این ماه استغفار کنم؟

فرمودند: بگو : « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أسْأَلُهُ التَّوبَةَ » . (24)

در روایات متعددى به استغفار هر روز ماه شعبان تأکید شده است . و برکات فراوانى براى آن ذکر گردیده است .

امام رضا (علیه السلام) در حدیث پر بارى مى فرمایند:

هر کس در ماه شعبان ، روزى هفتاد بار استغفار کند، خداوند روز قیامت او را همراه رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) محشور مى گرداند و بر خدا واجب مى شود او را گرامى بدارد . (25)

ریّان بن صلت در فضیلت استغفار هر روز ماه شعبان حدیث دیگرى را از امام رضا (علیه السلام) روایت مى کند که از آن حضرت شنیدم مى فرمودند:

هر کس در ماه شعبان هر روز هفتاد مرتبه بگوید: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أسْأَلُهُ التَّوبَةَ » خداوند نامه بیزارى از آتش و جواز عبور از صراط را برایش مى نویسد ، و او را در دارالقرار ( بهشت ) داخل مى گرداند . (26)

در سخن زیباى دیگرى ، امام رضا (علیه السلام) مى فرمایند:

کسى که در ماه شعبان هفتاد بار از خدا طلب آمرزش کند، خداوند گناهانش را مى بخشد، هر چند به تعداد ستارگان باشد . (27)

ماه رمضان

مهمترین ماهى که در سال به آمرزش طلبى و استغفار در آن سفارشِ أکید شده است ، ماه مبارک رمضان است . ماهى که ماه رحمت ، مغفرت ، برکت ، اِنابه ، توبه و ماه آزادى از آتش نام گرفته است. (28)

ماهى که اگر کسى با نیّتى پاک و ایمانى راسخ ، سى روزش را روزه بدارد و خدا را در نظر داشته باشد ، همه گناهانش آمرزیده مى شود. (29)

ماهى که وقتى فرا مى رسید، امام سجاد (علیه السلام) جز دعا ، تسبیح ، تکبیر و استغفار ، سخن دیگرى نمى گفت. (30)

ماهى که در آن ، دست و پاى شیطان و مریدانش ، در غل و زنجیر است و درهاى آسمان باز ، ابواب رحمت حق گشوده ، درهاى جهنّم بسته ، و دعاىِ در آن مستجاب است و هنگام افطار گروه هاى زیادى از آتش آزاد مى گردند و در هر شبش منادى خداوند فریاد مى زند:

هَلْ مِنْ سائِل؟ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِر؟

آیا سؤال کننده اى هست ( که از خدا حاجتى بخواهد ) ؟ آیا استغفار کننده اى هست ( که از خدا آمرزش طلبد و خدا او را بیامرزد ) ؟. (31)

آمرزش خداوند در ماه رمضان آن چنان گسترده است که اگر کسى این ماه را درک کند و اعتقاد و عملش به گونه اى نباشد که خدا او را بیامرزد ، از رحمت خدا دور گشته است (32) و تا سال دیگر آمرزیده نمى شود مگر آن که روز عرفه و صحراى عرفات را درک کند. (33)

دست یافتن به آمرزش خداوند در این بهار مغفرت ، به قدرى سهل و آسان است که اگر کسى وارد این ماه شود و کارى نکند که خدا او را بیامرزد ، رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) آن را نشانه شقاوت و بدبختى وى شمرده و مى فرمایند:

إِنَّ الشَّقِىَّ مِنْ حَرُمَ غُفْرانَ اللهَ فى هذَا الشَّهْرِ المُبارَکِ . (34)

شقى و بدبخت کسى است که از آمرزش خداوند در این ماه مبارک محروم گردد .

شکّى نیست که بهترین وسیله براى آمرزش ، استغفار و طلب آمرزش نمودن از خداوند است . لذا امیرالمؤمنین (علیه السلام) با تأکید هر چه بیشتر به استغفار در این ماه اشاره مى کنند:

عَلَیْکُمْ فى شَهْرِ رَمَضانَ بِکَثْرَةِ الإِسْتِغْفارِ وَ الدُّعاءِ ، فَاَمَّا الدُّعاءُ فَیَدْفَعُ بِهِ عَنْکُمْ الْبَلاءَ ، وَ أَمَّا الإِسْتِغْفارُ فَیَمْحى ذُنُوبَکُمْ . (35)

بر شما باد به زیاد استغفار گفتن و دعا کردن در ماه مبارک رمضان ، که دعاى زیاد بلا را از شما دور مى سازد و استغفار فراوان گناهان شما را نابود مى کند .

رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) نیز در خطبه اى که قبل از ماه مبارک رمضان ایراد کردند ، چنین فرمودند:

یا أَیُّهَا النّاسُ ... تُوبوُا إِلَى اللهِ مِنْ ذُنُوبِکُمْ ... أَیُّهَا النّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمالِکُمْ فَفکُّوها بِاسْتَغْفارِکُمْ . (36)

اى مردم ، در این ماه از گناهانتان به سوى خدا باز گردید ... اى مردم ، جان هاى شما در گرو اعمال شماست . جان هاى خویش را با استغفارى که مى کنید ، آزاد و رها سازید .

پس با توجّه به این که ، دعاى روزه دار مستجاب و عمل او پذیرفته است (37) و بهترین دعا ، استغفار شمرده شده است ; چقدر زیبا است که وِرْد شب و روزِ خویش را ، در این ماه نورانى و پر برکت ، استغفار و عذرخواهى از خداوندِ متعال قرار دهیم ، تا به همه آثار مادّى و برکات معنوى این ذکر مبارک در این ماه آمرزش دست یابیم.

از مجموع سخن در این بخش نتیجه مى گیریم :

استغفار ذکر مبارکى است که زیاد گفتن آن در همه اوقات ، محبوبیّت دارد و داراى آثار و برکاتى است . ولى در طول سال ، ماه ، هفته ، و ساعاتِ شبانه روز ، از زمانهایى به عنوان برترین اوقات استغفار یاد شده است که باید غنیمت شمرده شده و از برکات آن استفاده گردد ; مخصوصاً بعضى از اوقات که تأکید بیشترى نسبت به آن شده و ثواب آمرزش خواهى در آن چند برابر ذکر شده است . چنانچه در ضمن مدارک یاد شده ، ملاحظه گردید .

ولى یادآورى این نکته ضرورى است که بهترین زمان براى هر دعا و مناجاتى ، بخصوص استغفار که بهترین دعا شمرده شده ، وقتى است که انسان حال دعا داشته باشد و دل او همراه با زبانش با خداوند راز و نیاز کند . علاوه بر این ، از نظر عملى هم ساعاتى را براى دعا انتخاب کند که در آن تقوا را رعایت کرده و نیتش براى روى آوردن به دعا و مناجات ، خالص باشد .

امام صادق (علیه السلام)در این زمینه سخنى را از جدّشان امیرالمؤمنین (علیه السلام)روایت مى کنند که شنیدنى است . حضرتش مى فرمایند:

الدُّعاءُ مَفاتیحُ النَّجاحِ ، وَ مَقالیدُ الْفَلاحِ ; وَ خَیْرُ الدُّعاءِ ما صَدَرَ عَنْ صَدْر نَقىّ  ،  وَ قَلْب تَقِىّ; و فِى المُناجاةِ سَبَبُ النَّجاةِ ;وَ بِالإِخْلاصِ یَکُونُ الخَلاصُ; فَاِذَا اشْتَدَّ الْفَزَعُ فَاِلى اللهِ المَفْزَعُ . (38)

دعاها کلیدهاى پیروزى و گنجینه هاى رستگارى هستند ; و بهترین دعا ، دعایى است که از سینه پاکیزه و دل پرهیزکار برخیزد ; و مناجات با خدا ، سبب نجات و پیروزى است ; و با اخلاص مى توان از سختى ها و مشکلات رهایى یافت ; و هر زمان هراس و وحشت شدّت یافت ، پناهگاه ( شما ) به سوى خداست .

پى‏نوشتها:

1. سوره الذّاریات ، آیه 17 ـ 18 .

2. کافى ، ج 3 ، ص 450 ; من لایحضر الفقیه ، ج 6 ، ص 489 .

3. وسائل الشّیعه ، ج 16 ، ص 81 .

4. وسائل الشّیعه ، ج 4 ، ص 55 .

5. مستدرک الوسائل ، ج 6 ، ص 361 .

6. مستدرک الوسائل ، ج 4 ، ص 407 .

7. بحارالأنوار ، ج 84 ، ص 325 .

8.بحارالأنوار ، ج 70 ، ص 329 .

9. ما این نسخه استغفار را در بحث انواع استغفار صفحه 253 آورده ایم .

10. بحارالأنوار ، ج 84 ، ص 326 ; بلد الامین ، ص 38 .

11. ما در بحث استغفارهاى امیرالمؤمنین (علیه السلام) صفحه 305 هفتاد فقره زیباى آن را آورده ایم .

12. بحارالأنوار ، ج 80 ، ص 111 .

13. وسائل الشّیعه ، ج 6 ، ص 482 .

14. وسائل الشّیعه ، ج 6 ، ص 449 .

15. وسائل الشّیعه ، ج 6 ، ص 442 .

16. کافى ، ج 2 ، ص 521 .

17. ما در کتاب « اسرار فضایل فاطمه (علیها السلام) » به مناسبت اهمیّت دادن فاطمه (علیها السلام) به دعا و مناجات با خدا در شب و روز جمعه و دعا براى برادران و خواهران دینى خویش ، روایات پربارى را در فضیلت دعا و توجّه به خدا در شب و روز جمعه آورده ایم . طالبین مى توانند به این کتاب مراجعه کنند .

18. من لایحضره الفقیه ، ج 1 ، ص 422 .

19. بحارالأنوار، ج 87 ، ص 18 .

20. بحارالأنوا ، ج 87 ، ص 91 .

21. وسائل الشّیعه ، ج 10 ، ص 511 ; بحارالأنوار ، ج 94 ، ص 38 .

22. وسائل الشّیعه ، ج 10 ، ص 484 .

23. وسائل الشّیعه ، ج 10 ، ص 484 .

24. وسائل الشّیعه ، ج 10 ، ص 511 .

25. بحارالأنوار ، ج 94 ، ص 72 .

26. بحارالأنوار ، ج 94 ، ص 90 .

27. بحارالأنوار ، ج 94 ، ص 90 .

28. تهذیب ، ج 3 ، ص 111 ; وسائل الشّیعه ، ج 10 ، ص 313 .

29. مستدرک الوسائل ، ج 7 ، ص 397 .

30. کافى، ج 4 ، ص 193 .

31. وسائل الشّیعه، ج 10 ، ص 310 ; تهذیب ، ج 4 ، ص 193 .

32. وسائل الشّیعه، ج 7 ، ص 206 .

33. وسائل الشّیعه، ج 10 ، ص 305 .

34. وسائل الشّیعه، ج 10 ، ص 313 .

35. کافى ، ج 4 ، ص 88 .

36. وسائل الشّیعه، ج 10 ، ص 313 ـ 314 .

37.وسائل الشّیعه، ج 10 ، ص 313 ـ 314 .

38.وسائل الشّیعه، ج 10 ، ص 313 ـ 314 .